سلام

سلامی به همراه یک سبد پراز شکوفه های بهاری تقدیم به دوستان عزیز

قصه برهمن دانا از زبان حکیم مشهور فرانسه "ولتر" که محمد علی جمالزاده در کتاب تلخ و شیرین خود به رشته تحریر در آورده است را میخواندم گفتم شاید برای شما هم خوشایند باشد :

    در طی مسافرتهایم با برهمن پیری از براهمه هندوستان آشنا شدم . که مردی بود دانشمند و دا آگاه که چون مال ئ ثروتی هم داشت و برای تدارک مایحتاج خود مجبور به فریب دادن ایــن و آن نبود , و عقل و دانشش هم بیشتر از آنچه مینمود بود .

اداره خانه و زندگانیش بدست باکفایت سه تن از بانوان صاحب جمالی سپرده شده بود که شب و روز خود را صرف فراهم ساختن اسباب رضا و رفاه خاطر شوهر میکردند و هر گاه برهمن روشن ضمیر از تفنن و عشرت با آنان فراغت میافت به حکمت و عرفان و مطالعه در کم و بیش جهان میپرداخت .

در جوار سرای زیبا و باشکوه برهمن و باغ و بوستان با صفا و باطراوت او , کلبه محقر پیرزنی هنــــدی بس خرمقدس و نادان واقع گردیده بود .

روزی رفیق برهمنم با من بنای دردودل را نهاده و چنین گفت :

که ای یار یکتا و ای رفیق بی همتا ایکاش مادر هرگز مرا نزائیـــــــــــده بود و بدنیا نیامده بودم , علت را پرسیدم , آهی از ته دل کشیده و گفت چهل سال تمام است که عمر عزیز را صرف تحصیل علم و معرفــــت نموده ام , زهی خیال باطل , اینک می بینم عمر را بیهوده تلف ساخته ام و شب و روز کارم تعلیم و هدایت دیگران است در حالیکه خودم هیچ نمیدانم , رفته رفته در اثر این احوال از عمر و زندگی بیزار شده ام و به عین میبینم که بدنیا آمده ام . روز میشمارم و زمان میگذرد و اصلا هیچ نمیدانم زندگی چیست و وقت و زمان چه معنی دارد . نه از لحظه حاظر چیزی میفهمم و نه از ابد و ازل و وجود و عــدم سر موئی سر در میاورم . وجودم از مقداری مواد مختلفه ساخته شده و خود را دارای عقل و فکر میپندارم , ولی از هــــــر کس میپرسم فکر و عقل چیست و مبداء و منشاء انها کدام است جواب درست و حسابی نمیشنوم .

گاهی به خود میگویم از کجا که عقل و ادراک نیز مانند راه رفتن , هضم کردن و ... از نیــــروهای حیاتی نباشد و شاید همان که به کمک پا راه میروم و بــــه یاری معده هضم می سازم , فکر کردنم نیز به وسیله الت مغز باشد ! از این گذشته نه تنها اصل و جوهر فکر بر من مجهول است بلکه از حقیقــــــت حرکات و سکناتم هم یکسره بیخبرم , هیچ نمیدانم چرا آمده ام و کارم در این دنیـــــا چیست و عاقبت به کجا خواهم رفت .

خوشمزه تر از همه آنکه با این حال و روز مردم در خصوص همین قضایا هزار گونه سوال های مختـلف از من می کنند و به همه باید جواب بدهم و خدا گواه است که ابدا نمیدانم چه جوابی باید بدهم .

عموما سعی میکنم با پر گوئی سر و ته مطلب را طوری به هم می آورم و نادانی را به زور الفاظ توخالی

و بیانات بی اساس تلافی نمایم ولی به محض اینکه دهن میبندم پیش نفس خود از مهملاتی کـــــه بافته ام خجل و شرمنده می مانم . اما از آن وقتی که در باب خلقت سخن به میان بیاید و در باب هستی و مبداء و معاد از من سوالات بکنند که دیگر خر بیار و رسوائی بار کن .

اخیرا یکنفر آمده بود و میگفت در جائی بدون اینکه خلق شده باشد , خدا وجود دارد , این خود میرسانــد که وجود داشتن و وجود پیدا کردن بدون خالق امکان پذیر میباشد و در این صورت چـــرا باید وجود کون را بدون خالق انکار نمود .   

در این موقع چون خر به گل باز میمانم و چنان جوابهای پیچیده و مغلقی میدهم که آن خــود دلیل بر باطل بودن دعاوی و نادانی من است . همین دیروز مومنی از من سوال کرد که ای استاد استدعای عاجزانه ای که دارم این است که چرا چراغ هدایت خود را در راه من گمراه روشن نموده و به من بفهمانید کـــه علت اینکه ظلم و شقاوت و پلیدی و زشتکاری دنیا را سر تا پا فرا گرفته چیست ؟

حالا که خودمانیم باور بفرمائید که واماندگی و سرگردانی خود من نیز به هیچ وجـــه کمتر از این اشخاص نیست . گاهی به زور کبری و صغری و احادیث و اخبــــار و روایات و اشعار و بـه کمک درایت و حکایت برای این بیچارگان به اثبات میرسانم که تقصیر با خود آنهاست که چشم بینـــــا ندارند والا دنیا سرتاسر بر پایه عدالت و انصاف و نیکوئی و رحمت برقرار است ولی در همان حال به خوبی حس میکنم که این گونه دلایل و براهین , دل آن بیچارگان را که از جنگ , خانه خراب و عاجز و کـــور و چلاق برگشته اند راضی نمیسازد و بینی و بین الله برای خودم نیز باطنا کافی نیست . آن وقت است که با خاطـــــــر آزرده در را به روی خلق می بندم و بر غفلت و جهالت خود غبطه خوران به کتابهای معتبر قدیم و جدید متوسل میشوم , ولی افسوس و هزار افسوس که هر چه بیشتر میخوانم بر ضلالتم میافزاید و خود را در خـــم و پیچ کوچه  و برزن هفت شهر حیرت و هفت اقلیم نادانی آواره تر و سرگردان تر می یابم . وقتی بیچارگی و استیصال

خود را با دوستان در میان میگذارم عده ای توصیه مینمایند که دل را خوش داشته از این دو روزه حیـات تمتعی  بردارم و به ریش کائنات بخندم . گروه دیگر که خود را آگاه و با خبر و بینا می پندارند , بــــا یک دنیا ادعا و سرسنگینی تازیانه پرگوئی را بدست گرفته , چست و چالاک بـــر پشت ستور چوبین استــدلال جسته مانند خودم به تکرار معانی مبتذل و مطالب فرسوده و پوسیده می پردازند و در همان میدان پهناور

ژاژخانی و هرزه درآئی که خودم از یکه تازان بنام آن بشمار میروم بنای ترکتــــــــازی و روده درازی را می گذرانند و از آن همه جز آنکه بر شدت استیصال و آشفتگی افکارم مبلغی افزون گردد نفــــــع دیگری حاصل نمی شود . خلاصه آنکه در اینگونه موارد است که ابواب حقیقت را به روی خود یکباره بستــه و قفل زده دیده خود را در وادی سرگردانی سخت مایوس و بینوا می یابم .

از گفتار و بیانات این برهمن دانشمند بسیار متاثر گردیدم و از صداقت و انصافش درس عبرت گرفته باز یکبار دیگر به فکر افتادم که انسان بدبخت هر قدر هم فهم و شعورش بارزتر و روشن تر باشد و بــه هر اندازه دل و جانش لطیف تر و حساس تر باشد ,  بــــه همان نسبت هم غم و محنتش بیشتر و دردناکتــــر می گردد .    

بر حسب اتفاق پیرزنی را هم که در همان نزدیکی خانه برهمن منزل داشت ملاقات کردم . از او پرسیدم مادر جان آیا هیچوقت به فکرت رسیده که روح تو چیست ؟ و آیا از ندانستن این موضوع مکدر و ملول نیستی ؟ از نگاهش دریافتم که سوالم را نفهمیده است و آشکار بود که در تمام مدت عمر هرگز این قبیل مسایل که شب و روز عذاب روح و پریشانی خاطر برهمن بیچاره را فراهم میساخت از مخیله اش خطور نکرده است .

ایمان پیرزن کامل و استوار بود و هرگز برای او کمترین شک و شبه ای در باب حلول ارواح خدایـــــان بزرگ هند روی نداده بود و همین قدر که هر چندی یکبار دستش به آب رودخانه مقدس گنگ می رسید خود را رستگار و سعادتمند می دانست .

از آرامش خاطر و سعادت این پیرزن ساده لوح سخت به شگفت آمدم .

به خانه برهمن برگشتم و پرخاشجویان به جانش افتادم که واقعا جای تعجب است که شخصی چون شما بدبخت و معذب باشد و این عجوزه خوشیده و پوسیده ای که چون گربه زال در جلوی سرای شما عمــر میگذراند راضیه مرضیه بر توسن سعادت سوار باشد .

تبسمی بر لبان برهمن نقش بست و گفت حق با سرکار است خود من نیز متوجه این نکته بوده ام و چه بسا به خود گفته ام که تو هم اگر مثل این پیرزن جاهل و ضعیف العقـــل میشدی خوشبخت بودی ولی با این وصف هرگز باطنا طالب و راغب چنین سعادتی نبوده ام و بعد از این هم نخواهم بود .

این جواب برهمن برای من حکم تازیانه عبرتی را  پیدا نمود و من نیز به نوبت خود همین که به دیـــده دقت و تحقیق در این امر نگریستم فهمیدم که اگر به خود من نیـــــــز بگویند که اگر میخواهی سعادتمند باشی باید قبول نادانی و بلاهت را هم بکنی , هرگز به این معامله تن نخواهم داد .

موضوع را با چند تن از حکما و دانشمندان در میان گذاشتم و جملگی را با برهمــــن همفکر و همزبان یافتم . تعرض کنان گفتم بار الها گرفتار تناقضی بس فاحش گردیده ام , چون شکی نیست که مقـصود و منظور ما همه سعادتمندی است و وقتی سعادت بدست آمد اهمیت دانا بودن با نادان بودن ساقط میگردد , وانگهی اشخاصی که راضی و سعادتمند هستند یقین دارند که سعادتمند و راضی هستند ولی کسانی کـه

بر اسب چوبین استدلال سوارند و با حکمت بافی و منطق سر و کار دارند هیچگاه مطمئن نیستند که راه راستی و حقیقت می پیمایند .

خلاصه اینکه به این نتیجه میرسیم که انسان خردمندی که جویای سعادت است همین که عقل و فهم را منافی با سعادت دید باید از آن صرف نظر نماید و پشت پا بر آن زند .

تمام حضار از فیلسوف و حکیم این فکر و عقیده مرا پذیرفتند و یک صدا گفتند که الـــحق مطلب همین است و جز این نیست . ولی با این حال باز جمعا اظهار داشتند که احدی از ایشان هرگز حاظــر نخواهد

شد که سعادت را به شرط حماقت بپذیرد و شتر ارزان را به شرط گربه گران خریداری نماید !

از آن مجلس بیرون آمدم و باز دنباله اندیشه را گرفته , در همان معنی سخت دقیق شدم .

دیدم ترجیح دادن عقل و فهم به سعادت , روی هم رفته معقول به نظر نمیاید و عاقبت عــــاجز ماندم و

به خود گفتم خدا میداند که برای رستن از تنگنای این تناقض راهی وجود داشته باشد یا نه .

آنگاه رفته رفته به این نتیجه رسیدم که این تناقض هم مانند تناقض های بسیار دیگری که هزاران سال است گریبانگیر انسان بیچاره میباشد , لابد باز هزاران سال دیگر لاینحل خواهد ماند و چه حرفهائی که باز اولاد آدم در این باب نخواهد زد و چه اندیشه هائی که نخواهد یافت . 

منتظر نظر شما هستم

تا بعد خدانگهدار